طبق آمارها و گزارشهای جهانی حدود یک چهارم افرادی که در فاصله سنی 18 تا 20 سال قرار دارند، یکی از این مواد را برای یک بار در زندگی خود مصرف کردهاند و بسیاری از آنها در معرض پیشنهاد یکی از انواع این مواد توسط دوستان دانشگاهی خود قرار گرفتهاند.
شایعترین انگیزه مصرف در میان دانشجویان
نشریه «پیشگیری نوین» با انتشار نتایج یک مطالعه دیگر اعلام کرده است آموزش همسالان میتواند به کاهش رفتارهای پرخطر، تقویت نگرشها و رفتارهای سالم، بیان حقیقت در مورد مواد مخدر همان گونه که واقعا وجود دارد و مقابله با اطلاعات نادرست کمک کند. بر اساس مطالعات انجام شده در دانشگاههای کشور، میزان شیوع مصرف مواد و نگرش دانشجویان به این موضوع در دو دانشگاه علوم پزشکی به طور نمونه بررسی شده است.
این نشریه نوشته است: این آمار بر اساس چکیده مقالات ناشی از این تحقیقات اخذ شده است و تنها به صورت آماری به آن پرداخته می شود. به دلیل پیشگیری از عناوین گمراه کننده و کلی، تعداد دانشجویان شرکت کننده در تحقیق ذکر می شود تا از صدور احکام کلی مانند «درصدی از دانشجویان معتاد» جلوگیری شود. نوع مطالعه توصیفی تحلیلی (مقطعی) بوده و مطالعه به روش سرشماری انجام گرفت و جامعه مورد مطالعه یک هزار و 186 نفر بودند. یافتههای این تحقیق نشان داده است دانشجویان سابقه مصرف یکبار یا بیشتر در مورد الکل
1 /17 درصد، حشیش 7 /4 درصد، تریاک 8 /4 درصد، هروئین 7 /0 درصد، اکستازی 7 /2 درصد و سایر مواد 2 /5 درصد را داشته اند. همچنین مصرف مستمر در مورد الکل 1 /1، حشیش 1 /0، تریاک1 /0، هروئین
1 /0 و اکستازی 1 /0 و سایر مواد 2 /0 در صد بود. در مورد حشیش و تریاک کنجکاوی و در مورد الکل، هروئین و اکستازی لذت، شایعترین انگیزه مصرف بود. میانگین سن شروع مصرف در مورد الکل 6 /18، تریاک 18 /3، هروئین 5 /19، اکستازی 3 /20 و حشیش 2 /20 سال بود.
شایعترین مواد مورد استفاده
براساس این گزارش گفته شده است كه شیوع مصرف الکل و سایر مواد در دانشگاه قابل مقایسه با سایر دانشگاههای ایران است و شیوع مصرف مواد در خانم ها هر چند به نحو چشمگیری کمتر از آقایان بود ولی نسبت به مطالعات مشابه در دانشگاههای دیگر بالاتر بود.نتایج سه شاخص «مصرف در طول عمر»، «مصرف در حال حاضر» و «مصرف روزانه» به تفکیک در مورد مواد اپیوئیدی، الکل، حشیش، کوکائین، مواد توهم زا (هالوسینوژن ها) و آمفتامین از این مطالعات استخراج و ارائه شده است.
نتایج این مطالعه مروری حاکی از آن است که تقریبا تمام این مطالعات مربوط به سال های بعد از 1376 است. با این وجود می توان نتیجه گیری کرد که الکل و پس از آن مصرف تریاک و سپس حشیش شایع ترین مواد غیر قانونی مورد استفاده هستند. تعداد دانشجویانی که به مصرف یکی از مواد غیر قانونی وابسته هستند بیش از 50 هزار نفر و تعداد کسانی که در طول یک ماه حداقل یک بار یکی از مواد اپیوئیدی را مصرف می کنند حدود 150 هزار نفر در کشور تخمینزده می شود. همچنین بررسی، سوء مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی در تابستان 1383 نشان می دهد. در این پژوهش 565 نفر از دانشجویان از هفت دانشکده این دانشگاه با استفاده از پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفتند.
آمار مصرف سیگار در بین دانشجویان دختر و پسر
در این بررسی 68 درصد خانم ها و 32 درصد آقایان شرکت کردند كه دامنه سنی آنان بین 20-24 سال و 92 درصد آنها مجرد و 50 درصد ساکن خوابگاه و به معنای دیگر غیربومی بودند. در بین افراد مورد مطالعه 82 درصد آقایان و 15 درصد خانمها حداقل یکبار مواد مصرف کرده اند. در حدود 24.3 درصد آقایان و 1.8 درصد خانمها حداقل یکبار سیگار مصرف کرده اند. این رقم در مورد الکل آقایان 27.6 درصد و خانمها 1.1 درصد، در مورد حشیش آقایان 6.6 درصد و خانمها 0.3 درصد، در مورد تریاک آقایان 7.8 درصد و خانمها 0.3 درصد، در مورد هروئین آقایان 1.1 درصد و خانمها صفر درصد و در مورد داروهای آرام بخش و ضد اضطراب غیر نسخه شده توسط پزشک آقایان 14.4 درصد و خانمها 10.6 درصد است.
همچنین 1.7 درصد آقایان مصرف روزانه الکل دارند و در مورد داروهای آرام بخش و ضد اضطراب غیر نسخه شده توسط پزشک مصرف روزانه در آقایان 0.6 درصد و خانمها 0.3 درصد بوده است. انگیزه گرایش به سوء مصرف مواد به ترتیب شامل اضطراب 34.42 درصد، کسب لذت 32.78 درصد، کنجکاوی 19.67 درصد، تسکین دردهای جسمانی 13.11 درصد بوده است. البته در این مطالعه نام دانشگاهها به دلیل حفظ شرایط تحقیق حذف شده و منتشر نشده است.
غیربومیها در معرض خطر هستند
دكتر مجید ابهری، رفتارشناس و آسیبشناس اجتماعی در گفتوگو با تهران امروز ضمن تردید در این آمارهای منتشر شده، نتایج تحقیقات یكی از موسسههای دیگر را مطرح میكند؛ « بررسیهای علمی در زمینه آسیبهای اجتماعی نیاز به جوامع آماری گسترده و مسلم دارد. مصرف سیگار و قلیان به عنوان دو عامل و دو رفتار ناهنجار در بین جوانان افزایش یافته است و میتوان گفت حدود 35 درصد جوانان سیگار و قلیان را تجربه كرده و 20 درصد از آنها به طور مرتب از این دو ماده دخانی استفاده می كنند.
پژوهشی كه گروه آسیبشناسی بنیاد علوم رفتاری در شهرهای تهران، قم، رشت، مشهد، اصفهان و شیراز انجام داده است، نشان میدهد آمار استفاده از قلیان و سیگار در بین جوانان دانشجو بیشتر از جوانان در همین سن و سال بوده است. علت این رفتارهای آنان نیز زندگی در خانههای دانشجویی خارج از خوابگاهها بوده كه در این گونه منازل جوانان از خرده فرهنگها و تربیتهای مختلف در كنار یكدیگر قرار میگیرند و به مصرف مواد مخدر روی میآورند. دخترانی كه از سیگار و قلیان به طور تفننی استفاده میكنند حدود 15 درصد بوده كه 10 درصد آنها به خاطر رقابتهای منفی رفتاری و عقب نماندن از قافله دوستان و بزرگ نشان دادن خود از سن واقعی، اقدام به این كار میكنند. این آمار در بین دانشجویان شهرستانی بیشتر بوده و هر چقدر فاصله محل تحصیل از محل اقامت دورتر باشد، آمار ناهنجاریهای رفتاری نیز افزایش مییابد.».
ابهری درباره موادی كه بیشترین مصرف را دارند هم میگوید: « باید قبول كرد اعتیاد و به ویژه روانگردانهای صنعتی افزایش یافته و اما در این زمینه كارهایی هم مثل افزایش كشفیات نیروی انتظامی و اطلاعرسانی رسانهها در زمینه آگاهسازی خانوادهها انجام شده كه اقدامات خوبی بوده است كه صد البته كافی نیست و باید گسترش بیشتری یابد. حشیش، كراك، شیشه، قرصهای متالین، رتالین، ترامادول و اكستازی به ترتیب بیشترین شیوع بین استفاده كنندگان از مواد مخدر صنعتی را دارند.» استاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه حرف هایش به این مورد اشاره میكند كه انتشار این آمارها میتواند نتایج سوئی در جامعه داشته باشد؛
« محدود بودن امكانات رفاهی، تفریحی و ورزشی در محیط دانشگاهها و خوابگاهها اصلیترین دلیل این جوانان برای خستگی از محیط، سر رفتن حوصله و سرگردانی است اما در مورد اعتیاد به مواد مخدر آماری كه انتشار یافته است درست نیست. ممكن است در یك دانشگاه یا یك شهر این آمار صدق كند اما وقتی صحبت از جامعه دانشجویی میشود این آمار مبنای علمی و عقلی نداشته و نمیتوان آن را گسترش داد. چرا كه اگر یك چهارم دانشجویان بر اساس این آمار حتی یكبار مواد مخدر مورد آزمایش قرار داده باشند، از نظر منطق پیشگیری از اعتیاد 50 درصد از این یك چهارم، به دفعات بعدی نیز كشیده میشوند و در سطح گستردهای اعتیاد خواهیم داشت.
اعلام اینگونه آمارها و توسعه نتایج جامعه پژوهشی به سطح دانشجویان كشور نه تنها مشكل را حل نمیكند بلكه باعث افزایش مشكلات رفتاری و روانی آنها میگردد. اضطراب و دلهره اجتماعی به ویژه در میان خانوادههایی كه دارای فرزند دانشجو هستند ممكن است باعث ممانعت آنها از تحصیل فرزندانشان شود یا تنش رفتاری بین آنها ایجاد كند. اعلام این آمار موجب میشود امنیت فكری فرد و جامعه هم به مخاطره بیفتد.
پیشنهاد میكنم حتی به فرض اینكه این گونه آمار واقعی و درست هم باشد، در سطح سازمانها و نهادهای مسئول مطرح شود تا نسبت به پیشگیری و مقابله به آنان اقدام گردد. به هر حال اعلام این عدد و رقمها نه تنها درمانگر نیست بلكه ویران كننده و زیانآور است.»
راهكار، همچنان فرهنگسازی
كارشناسان، تاثیرگذاران در گروه همسالان دانشجو را آموزشدهندگان آگاه، دانشجویان مشاور، نمایندگان خوابگاهها، گروهها و تجمعهای دانشجویی و قهرمانهای تیمهای ورزشی دانشجویی میدانند. بر اساس این مطالعات، پیشگیری در محیط دانشگاه نه تنها باعث افزایش آگاهی دانشجویان نسبت به خطرات سوء مصرف مواد از طریق ارائه منابع و پیامهای آگاهی بخش می شود، بلکه باعث ایجاد مهارت در دانشجویان برای مقابله با سوء مصرف نیز خواهد شد. در واقع نگرانی عمده این است که اکثر دانشجویان حتی ممکن است متوجه نشوند که هم اتاقی، همتیمی یا دوست صمیمی آنها دچار سوء مصرف موادمخدر هستند که این مسئله خود می تواند آینده آنها را به خطر بیندازد. مخاطب آموزش پیشگیرانه در محیط دانشگاه، تمام اعضای جامعه دانشگاهی از جمله دانشجویان، اساتید، کارکنان و کارمندان دانشگاه هستند. دانشگاه علاوه بر ارتقای آموزش تحصیلی دانشجویان، درصدد شناسایی عوامل توسعه سلامت و امنیت فردی و اجتماعی آنها نیز است و دانشجویان را به عنوان افرادی در نظر می گیرد که خود مسئول کلیه اعمال و رفتارشان هستند. بر اساس مطالعات جامعه شناختی که در این گزارش به آن پرداخته شده است، بسیاری از دانشجویان بعد از ورود به دانشگاه در شرایط مبهمی قرار می گیرند. آنها خود را افرادی بالغ، مستقل و رها از محدودیت های خانه در نظر می گیرند بنابراین گاهی تمایل دارند این احساس خود را از طریق مصرف مواد مخدر ابراز کنند. در این میان وظیفه افراد در دانشگاهها ایجاب می کند که اهمیت جایگاه شغلی در دانشگاه را در نظر گرفت بلکه مهم آن است که هرکس به سهم خود به افزایش آگاهی در مورد خطرات ناشی از سوء مصرف مواد کمک کند. در ادامه این مقاله چند راهکار ارائه شده است تا به کمک آنها بتوان از رشد شیوع سوء مصرف مواد مخدر در محیط دانشگاه پیشگیری کرد. راهکارهایی از جمله اینکه در تعطیلات یا مناسبتهای خاص دانشگاهها فرصتهایی را ایجاد و از مجلات درون دانشگاهی استفاده کنند، با افراد عادی مصاحبه کنند تا اثرات مخرب مواد را بیان کنند و یک کمیته و گروه رسمی از خود دانشجویان تشکیل دهند. توزیع بروشور، پوستر و نظیر اینها در محوطه دانشگاه، استفاده از توان دانشجویان خوابگاهی، راه اندازی یک همه پرسی در مورد خطرات ناشی از سوء مصرف مواد در دانشگاه، قرار دادن صندوق ارتباطی با دانشجویان جهت پاسخگویی به سوالات و مشکلات و تشکیل یک گروه دانشجویی دارای ایده های نو و خلاق برای افزایش آگاهی در مورد خطرات ناشی از سوء مصرف مواد در محیط دانشگاه، می تواند از جمله گامهای مؤثر بعدی باشد. با این وجود باید منتظر واكنشهای نهادهای مرتبط با این موضوع همچون وزارت علوم ماند تا آمار دقیقتری از اعتیاد دانشجویان و اقدامات پیشگیرانه دستگاههای مربوطه به دست آورد.
نظر شما